Por que triunfou a ciencia soviética?


Artigo de  Juan Manuel Olarieta


O socialismo non admite comparación co capitalismo en ningún terreo. Non compite con el porque xa triunfou sobre el, xa é un avance histórico con respecto a el. Por tanto, non vou discutir agora se a ciencia soviética foi "mellor" ou se avanzou "máis" que a dos países capitalistas. Con todo, o triunfo da revolución nun país atrasado, como a Rusia zarista de 1917, expuxo as cousas dunha maneira algo distinta: como unha cuestión de supervivencia fronte ás grandes potencias imperialistas, que naquel momento dominaban a ciencia (e dominaban grazas á ciencia, entre outras cousas). Lenin expresouno graficamente cando dixo que o comunismo eran os soviets máis a electrificación (1). Quizais o que non quedou suficientemente claro é que Lenin dixo iso en contraposición a Woodrow Wilson, presidente de Estados Unidos, quen cinco anos antes dixera: "O século XX pertence ao petróleo e a electricidade". Merece a pena reflexionar sobre ambas as expresións para saber se o século XX foi o da electricidade, o dos soviets ou o das dúas cousas ao mesmo tempo.


Baixo os soviets o desenvolvemento científico tivo sempre un marcado carácter estratéxico. A tarefa da ciencia consistiu en pórse á altura dos países punteiros en tecnoloxía, e logo superalos. Se non desenvolvese a ciencia da maneira vertixinosa en que o fixo, a URSS simplemente non tería podido subsistir moito tempo. Esa foi a lección da II Guerra Mundial que, en palabras de Stalin, foi unha "guerra de motores" ou "mecanizada" (2). Sen dúbida foi moitas cousas máis, pero ese foi un aspecto moi importante. O Exército Vermello gañou a guerra civil a lombos de mulas e a guerra mundial a lombos de tanques. Pero entre ambas só transcorreran dúas décadas, que a URSS tivo que transitar a un ritmo trepidante. En 1945 a tecnoloxía soviética xa superara a un país punteiro como Alemaña, o máis avanzado da época, sobre todo en materia militar. Academia de Ciencia da Letonia soviética (Riga)

Se temos en conta esa circunstancia, empezaremos a comprender a falta de fundamento dunha serie de arraigados vicios intelectuais da burguesía que paso a enumerar.

1. A ciencia non son só coñecementos. É un vicio procedente do racionalismo e da Ilustración burguesa. Ademais de coñecementos, a ciencia é unha forza produtiva e un instrumento de hexemonía. Se os marxista-leninistas nunca aceptamos a "arte pola arte", tampouco hai por que aceptar, por idénticos motivos, a "ciencia pola ciencia". A "arte pola arte" encobre un fenómeno cultural e histórico e a "ciencia pola ciencia" encobre outro. Por exemplo, encobre que actualmente a maior parte do investimento en ciencia ten unha orixe militar; por tanto, tamén ten un destino militar. O caso da informática, internet e a telefonía móbil estamos a padecelo hoxe mesmo. Tamén para o capitalismo a ciencia é estratéxica: é un sistema de control e dominación das masas, que na etapa imperialista alcanza ao mundo enteiro. A burguesía cre que pode liquidar a súa crise sen necesidade de ningunha revolución, reconvertendo os problemas sociais, económicos e políticos en problemas técnicos.

2. O mesmo que a economía, o desenvolvemento da ciencia non é espontáneo senón que tamén se dirixe nunha ou outra dirección. Iso que contan nas escolas sobre Newton e a mazá que caeu dunha árbore é a consagración da estupidez burguesa ao máis alto nivel. A ciencia non se improvisa, non espera que alguén descubra algo novo por un golpe de boa sorte. Os logros de Newton foron consecuencia da revolución burguesa en Inglaterra e a nova organización da ciencia que trouxo consigo: a Royal Society. Do mesmo xeito, se a ciencia soviética triunfou foi porque estivo correctamente dirixida e organizada. Pero quen debe dirixir o desenvolvemento científico non son os científicos porque o desenvolvemento económico tampouco o dirixen os economistas. Foi o partido bolxevique quen o fixo.

3. Outro dos mitos a espir é a concepción individualista da ciencia, a teoría do xenio, de que os avances no coñecemento se deben aos sabios, a personalidades relevantes que están por encima da mediocridade xeral. A ciencia é unha tarefa colectiva, social, que un país que pretenda construír o socialismo debe organizar consciente e correctamente. O progreso científico soviético foi consecuencia dunha política científica igualmente correcta que constitúe un modelo a seguir aínda na actualidade.

4. O último tópico é o do diñeiro. Hai quen cre que para pór a un país á altura dos tecnoloxicamente punteiros hai que investir máis diñeiro nela. É certo que a moderna investigación require desembolsos cada vez maiores porque os laboratorios e o equipamento xogan un papel moi relevante. Agora ben, os recursos que hoxe se destinan á ciencia están sometidos ás leis do capital, como calquera outro sector económico. Xa o explicou Marx: "A ciencia é separada do traballo como potencia independente de produción e agrilloada ao servizo ao capital" (3). Ademais da chamada "aplicación" da ciencia á produción (capitalista) hai que ter en conta tamén a "aplicación" da produción (capitalista) á ciencia. Os crecentes investimentos en ciencia non son tales senón investimentos en "empresas científicas". É o mesmo que sucede con calquera outro sector económico capitalista. Por exemplo, maiores investimentos en sanidade non melloran a nosa saúde.

Pois ben, os investimentos da URSS en ciencia non só superaron ós de calquera outro país capitalista de vangarda senón que os multiplicaron, e aínda que isto foi importante, non é o que explica o éxito da ciencia soviética.

Como en calquera outro campo, unha política científica é correcta cando se apoia na ciencia, o cal non é ningunha redundancia. Para impulsar a ciencia hai que saber que leis rexen o progreso do coñecemento e, entre os moitos inventos da URSS, houbo un que trataba precisamente diso: de estudar á ciencia como obxecto da ciencia mesma. Chamárono "Naukovodemia", a ciencia que estuda a ciencia.

A ciencia avanza seguindo as leis da dialéctica, unha das cales é a antítese, a crítica, o momento negativo do coñecemento, o que determina o que non é nin será nunca ciencia. Pero non para censuralo ou suprimilo por decreto senón para criticalo. Desde hai un século e medio hai teorías supostamente científicas que os marxistas-leninistas seguimos sen aceptar como tales, por máis que insistan niso. Por exemplo, non é de estrañar que os modernos manuais de termodinámica sigan mencionando a crítica que Engels realizou no seu día á interpretación que da segunda lei da termodinámica realizaron os físicos do seu tempo (4). Por máis que traten de poñela de moda unha e outra vez, Engels tiña razón e as teorías do caos nunca lograron prosperar na URSS. É a vantaxe que ten o "dogmatismo" cando insiste tozudamente en defender unha concepción correcta e verdadeiramente científica fronte ao absurdo, o tópico e a chabacanería.

Outra das leis que rexen o avance da ciencia é a contradición. O coñecemento ábrese camiño no medio de polémicas e controversias entre teorías opostas. A ciencia dun país está ben organizada cando non só protexe as distintas concepcións científicas senón que as estimula: a ciencia non pode desenvolverse "sen a loita de opinións, sen a liberdade de crítica", escribiu Stalin (5). A ditadura do proletariado apóiase nas masas, na súa iniciativa e na súa creatividade, o cal, en materia científica significa que debe estimular activamente o xurdimento continuo de novas propostas de investigación, de proxectos orixinais e de concepcións rupturistas. A diferenza do capitalismo, o socialismo mira cara a adiante, é inconformista co saber establecido e pretende abrir novos camiños incesantemente. A forza do socialismo non está na rutina das frases feitas senón en suscitar continuos interrogantes, cuestionar o que se cre saber.

Un país socialista fundaméntase nun siloxismo claro: a ditadura do proletariado é o poder do proletariado; o saber é poder; daquela o proletariado ten que saber se quere ter o poder. A burguesía domina porque ten o monopolio da ciencia e a revolución socialista ten entre os seus obxectivos prioritarios a formación científica das masas, a divulgación dos coñecementos, a arte e a cultura. Para impedilo a burguesía inculcou que a ciencia é difícil, que calquera non pode aprender a teoría da relatividade, por exemplo. Isto é falso. Todos, absolutamente todos, poden aprender e, desde logo, ampliar os seus coñecementos.

Iso non só é imprescindible pola natureza política da ditadura do proletariado senón tamén porque non pode haber ciencia sen divulgación científica. Do mesmo xeito que para que haxa media ducia de atletas de elite ten que haber miles de corredores afeccionados, para que haxa un puñado de bos matemáticos ten que haber miles de afeccionados ás matemáticas. Aí radica unha das claves máis importantes do éxito científico da URSS: ningún país na historia da humanidade despregou un esforzo tan considerable por levar o coñecemento ás masas. A ciencia non está só nos centros de investigación senón na difusión do saber, que non só se debe levar a cabo nas aulas senón por todos os medios posibles: revistas, libros, documentais, radio, etc. Mentres nos países capitalistas, os alumnos buscan universidade, nun país socialista é a universidade a que debe buscar alumnos.



Notas:

(1) Lenin, Informe ao VIII Congreso dos Soviets, decembro de 1920, Obras Completas, tomo 42, páx.164.

(2) Stalin, 24 aniversario da Gran Revolución Socialista de Outubro, Oeuvres, tomo 16, páx. 33 e 203.

(3) Marx, O Capital, Fondo de Cultura Económica, tomo I, páx. 294.

(4) J.Aguilar Peris: Curso de termodinámica, Alhambra, Madrid, 1981, páx. 180 e seguintes.

(5) Stalin, Lle marxisme et lles problèmes da linguistique, Pekin, 1975, páx. 28-29.

Traducido ao Galego por forxa!